از نگاه امام رضا علیه السلام موقعیت جغرافیایی و همچنین ماهها و فصل ها و تغذیه مناسب در این ایام بر مزاج انسان تأثیر گذار بوده و رعایت دستورالعمل های پزشكی و تغذیه ای می تواند به تأمین سلامت و پیشگیری از بسیاری بیماریها کمک کند.

از این رو امام رضا علیه السلام درباره ویژگی های ماه مهر و توجه به تغذیه مناسب در این ماه می فرماید: أ یلول ثلاثون یوما ، فیه یطیب الهواء و یقوى سلطان المرة السوداء و یصلح شرب المسهل و ینفع فیه أكل الحلاوات، و أصناف اللحوم المعتدلة كالجداء و الحولی من الضأن و یجتنب فیه لحم البقر ، و الاكثار من الشواء ، و دخول الحمام ، و یستعمل فیه الطیب المعتدل المزاج و یجتنب فیه أكل البطیخ و القثاء ؛ ایلول (مهر) سی روز است.

در این ماه هوا پاكیزه می شود و سوداء (سردی و خشكی) به مزاج غلبه می كند ، خوردن مسهل مناسب است و- بهتر است بعد از ماهی، خرما و پس از آن همواره آب نوشید (به خصوص در گرم مزاجان)،- خوردن شیرینی جات و انواع گوشتهای معتدل مثل گوشت گوسفند یكساله و بزغاله نر سودمند است ، از خوردن گوشت گاو و زیاده روی در كباب و گوشتهای سرخ كرده باید پرهیز كرد، افراط در رفتن به حمام منع شده و استعمال بوهای خوش و معتدل باید استفاده نمود و از خوردن خیار چنبر و خربزه نارس باید اجتناب نمود .(1)

مصرف گوشت های معتدل در این ماه توصیه شده و از خوردن گوشت گاو و گوشتهای كبابی و سرخ كرده نهی شده است. در روایتی امام رضا (ع) به نقل از پدران بزرگوار خویش به نقل از رسول اکرم (ص) گوشت را بهترین غذا در دنیا معرفی کرده می فرمایند: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)‏ سَیِّدُ طَعَامِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ اللَّحْمُ وَ الْأَرُزُّ ؛ بهترین و بالاترین خوراکی ها چه در دنیا و چه در آخرت گوشت است.(2)

امام رضا علیه السلام در باره فواید و خواص مفید مصرف گوشت در عیون اخبار الرضا به نقل از امام على علیه‏السلام می فرمایند: ذُکِرَ عِندَ النَّبِیِّ صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم اللَّحمُ وَالشَّحمُ ، فَقالَ : لَیسَ مِنهُما بَضعَةٌ تَقَعُ فِی المَعِدَةِ إلاّ أنبَتَت مَکانَها شِفاءً ، وأخرَجَت مِن مَکانِها داءً ؛ نزد پیامبر صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم از گوشت و پیهْ یاد شد. فرمودند : هیچ پاره‏اى از این دو در معده جاى نمى‏گیرد ، مگر این که در جاى آن ، شفا مى‏روید و بیمارى‏اى از آن جا مى‏رود.(3)

اعتدال را رعایت كنید

امام رضا علیه السلام برای پاییز رعایت اعتدال و مصرف غذاهای معتدل را توصیه می كنند. آن حضرت به مأمون توصیه می فرماید که در تابستان غذای خنک تناول کند، و در زمستان غذای گرم، و در دو فصل دیگر غذاهای معتدل به اندازه توان (جسمی ) و اشتهایی که داری. امام رضا (ع) همچنین شرایط زمان و مکان را مهم دانسته می فرماید:  غذایت را به اندازه عادتت و مطابق با محل زندگی و نوع فعالیت و زمانی که در آن به سر می بری، با خوردن سبکترین غذاهایی که می خوری آغاز کن.

ممکن است در این ماه افسردگی شیوع پیدا کند. امام رضا علیه السلام برای رهایی افسردگی و دستیابی به آرامش در حدیثی می فرمایند: « عَلَیکُمْ بِالزَّیتِ فَإِنَّهُ یکْشِفُ الْمِرَّةَ وَ یذْهِبُ الْبَلْغَمَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالضَّنَی وَ یحَسِّنُ الْخُلُق‏ و یطیب النفس و یذهب بالغم». بر شما لازم است که از زیت (روغن زیتون یا هر گونه روغن مایع) استفاده کنید؛ زیرا صفرا را آشکار و بلغم را از بین می‌برد و عصب را تقویت، بیماری را نابود و اخلاق انسان را نیکو می‌کند، روح را آرامش می دهد و غم را از بین می برد. ".(4)

شبیه این مضمون امام رضا(ع) در جایی دیگر فرمود: « نِعْمَ الطَّعَامُ الزَّیتُ یطَیبُ النَّکْهَةَ وَ یذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یصَفِّی اللَّوْنَ وَ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یطْفِئُ الْغَضَب‏؛» روغن زیتون، خوب طعامی است که دهان را خوش‌بو می‌کند، بلغم را می‌برد، رنگ پوست را درخشنده می‌نماید، عصب را نیرومند و بیماری را نابود می‌کند و خشم را فرو می‌نشاند".(5)

عطر یادتان نرود

یكی از توصیه های ویژه امام رضا (ع) برای این ماه استفاده از عطر و بوهای معتدل است. آن حضرت در روایتی دیگر استفاده از بوهای خوش را باعث انبساط روحی دانسته می فرماید: «چهار چیز است که دل را باز می کند و غم را از بین می برد: عطر زدن، عسل خوردن، سوارى کردن و به سبزه نظر کردن!» و نیز در توصیه ای دیگر به مردم می فرمایند: « برای مرد سزاوار نیست که استفادی هر روزه از بوی خوش را ترک کند پس اگر نتوانست، یک روز در میان و باز اگر نتوانست، در هر جمعه خود را خوشبو سازد و هیچ گاه این عمل را رها نکند».(6)

پانوشتها:

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، ص 451
مکارم الأخلاق،ص 178
عیون أخبار الرضا علیه‏السلام ، ج2 ، ص41 ، ح130
عیون اخبار الرضا،ج2، باب 31، ح 81
مکارم الاخلاق، ص190    بحارالانوار، ج۷۳، ص۱۴۰